Durante la Semana Santa del año 2017, del 9 al 16 de abril, tuvo lugar en Parderrubias una serie de actos en memoria de don Isolino Camba Casas (1913-2001), “O Señor Maestro” [Véase don Isolino Camba Casas], quien ejerció la labor docente en nuestra escuela desde 1958 hasta 1980 [Véase Nuestra Escuela de Parderrubias].
Esta semana de actividades en su memoria se inició el Domingo de Ramos con la inauguración de una exposición de fotografías y documentos relacionados con el legado de don Isolino, así como de una recreación de la escuela de los años sesenta con numerosos objetos, enseres y materiales escolares de esa época. Una gran afluencia de vecinos se dio cita ese día en el Local Social para disfrutar de la exposición, y degustar dulces, licor café y refrescos.
El acto más significativo se llevó a cabo en la tarde del Jueves Santo. A la salida de misa, una importante comitiva presidida por el párroco don José Luis Forneiro Arce se dirigió hasta la sepultura familiar de don Isolino, en donde sus nietos depositaron un ramo de flores y se rezó un responso por él y sus familiares difuntos, así como por sus nueve alumnos de Parderrubias ya fallecidos. A continuación se dio paso al acto protocolario en el que, con la presencia de numerosos vecinos y familiares, se descubrieron dos placas conmemorativas en memoria de don Isolino: en una de ellas –descubierta por José Manuel Grande Justo-, el pueblo de Parderrubias reconoce su legado; la segunda placa, destapada por Manuel Pérez Seara, da su nombre al Local Social de Parderrubias, que desde este día pasó a denominarse «Local Social don Isolino Camba». Previo al descubrimiento de las placas, tomaron la palabra Tino Outumuro Fernández, Juan Carlos Sierra Freire, Manuel Outumuro Seara y José Luis Camba Seara, cuyos discursos transcribimos más adelante. A continuación, los vecinos asisten delante de la iglesia parroquial a la representación teatral “Risoterapia” por parte del grupo de teatro Faro Miño. La jornada termina con una chocolatada en la que se degustan bicas, rosquillas y licores caseros.
El Domingo de Pascua, a mediodía, se clausura la Exposición, proyectándose el documento audiovisual “Onde o Mundo se chama Parderrubias”, así como una selección de fotografías del archivo visual “Parderrubias no Tempo”. Se finaliza el acto con una fotografía de los alumnos de don Isolino presentes a esa hora.
DISCURSOS PREVIOS AL DESCUBRIMIENTO DE PLACAS
Tino Outumuro Fernández: el por qué, el cómo y el cuándo
«Empezarei dando as grazas ós comuneiros e ós veciños de Parderrubias por permitir pórlle ó Local Social deste pobo o nome de don Isolino, eu creo que é un xesto que nos honra a todos e que demostra a nosa gratitude. Agora vouvos explicar o que me levou a iniciar este proxecto e para iso contestareivos a varias preguntas: ¿por qué don Isolino?, ¿por qué o Local Social? e ¿por qué en Semana Santa?
¿Por qué don Isolino? Eu sempre escoitei falar ben do “Señor Mestro”, xa foran, os que falaban, antigos alumnos ou alumnas dil ou calquera veciño ou veciña. Eu sempre percibín que todos lle tiñan un gran respeto e a su palabra era tida en conta ante calqueira evento que se presentase. Fai uns nove meses, no transcurso dunha conversa, escoiteille a un veciño decir: “don Isolino fixo moito por este pobo e nunca se lle fixo un homenaxe”, dende ese momento asumín esas verbas coma un reto a levar a cabo.
¿Por qué o Local Social? Pensei en varias maneiras de facer que a persona de don Isolino quedara para posteridade e, despois de baraxar varias alternativas, cheguei a conclusión que a do Local Social era a que mellor casaba con el. A min houberame gustado que fora o edificio da antiga escola, pero hoxe é un tanatorio, e igual que a min non me houbera agradado que lle puxeran o meu nome a un tanatorio, tampouco o considerei oportuno para don Isolino. Todos sabemos que don Isolino tiña unha doble faceta, a de mestre comprometido e a de veciño volcado co seu pobo. Foi un home que estivo sempre a vangarda de todos os proxetos, actos e decisións que, durante a súa época, tiveron lugar en Parderrubias. Por eso coido que este local social, continuación do antigo Teleclub, lugar este último donde don Isolino desenrolou a súa faceta como veciño, casa perfectamente ca figura do “Señor Mestro”.
¿Por qué en Semana Santa? Elexir a data foi, de lonxe, o máis complicado, e a solución deuma o propio don Isolino. Polo mes de outubro do ano pasado acerqueime a súa sepultura e obsevei que a súa data de pasamento foi o 16 de abril de 2001. Mirei a que día caía o seguinte 16 de abril, e resulta que coincidía con Domingo de Pascua. Tamén se da a casualidade que o 20 de abril deste ano, e dicir, dentro de oito días, cúmplense 51 anos da inauguración do antigo Teleclub, que foi o 20 de abril de 1966. O dilema estaba resulto xa tiña unha data para o homenaxe.
Os ingredientes estaban sobre a mesa e só faltaba cociñalos, para eso contei cuns auténticos profesionais, que traballaron e colaboraron en todo tipo de tareas e ós que lles estou moi agradecido, pois sen eles este evento nunca houbera sido posible, e o que empezou sendo un proxecto dun converteuse nun proxecto de moitos.
Dentro dun intre vamos descubrir estas placas, cando se retiren as telas que as cubren, vos só ides ver o nome de don Isolino, ¿sabedes por qué?, porque case todos vos conocestes a don Isolino e sabedes quen foi, pero eu dígovos que non só está escrito o seu nome, o que figura aquí é ¡un anaco da nosa historia escrito en pedra! Eu vexo dentro de cen anos, onde hoxe estades vos, a un neno lendo esta placa, e logo le a placa pequena; ese neno, que non sabe quen foi don Isolino, busca por Internet quen foi ese home, e vaise encontrar cun Blog chamado “A Parroquia de Parderrubias” no que un grupo de veciños deste pobo, cen anos antes, escribiron historias sobre Parderrubias, e entre elas figura a de don Isolino. Ese neno vaise enterar da vida do noso ilustre veciño, das asignaturas que estudiaban os seus alumnos, do material que tiñan nas clases e ata da lista dos nenos, e pode que incluso, polos apelidos de algún deles, atope a un atepasado seu. Ese neno tamén vai leer as dedicatorias que moitos dos seus alumnos lle adicaron para este acto, e vaise enterar que había un tal Gonzalo que llegustaba subir ás árbores, que os nenos antes de entrar a escola batían os pes contra o muro para quitar o barro, que o leite que daban como complemento tiña grumos e, incluso, que unha vez que houbo un brote de sarampión e os alumnos non puderon ir a escola o mestre foinos visitar polas casas un a un. Por eso crédeme cando vos digo que nestas pedras vai quedar escrito un anaco da nosa historia, cecais a época mais fermosa das nosas vidas».
Juan Carlos Sierra Freire: don Isolino como Maestro de Parderrubias
«No tuve la oportunidad de participar en el merecido homenaje que don Isolino recibió en vida allá en el año 1995. Ya pasaron 22 años de aquel emotivo acto y 16 desde su fallecimiento, por lo que la perspectiva temporal ya nos permite juzgar y valorar de manera objetiva su obra en su justa medida. Por tanto, considero que era necesario un reconocimiento y un homenaje al legado que don Isolino dejó en Parderrubias, y que su nombre quedase asociado para siempre al de nuestro querido pueblo. Por ello pienso que este acto que estamos celebrando esta tarde de Jueves Santo es totalmente justo y merecido. De don Isolino se pueden decir muchas cosas y, probablemente, todas ellas buenas. Muchos de nosotros tenemos memorias, recuerdos y experiencias personales, algunas de las cuales aparecen recogidas en un emotivo documento que está presente en la Exposición.
Yo quiero centrarme en la figura de don Isolino como maestro, como docente. Revisando estos días su labor en la Escuela de Parderrubias me encontré con tres datos que dejan bien a las claras su excelente gestión al frente de dicha escuela. En la década de los sesenta, la tasa de analfabetismo en España rondaba el 20%, descendiendo a un 13%, aproximadamente, a principios de los años setenta. En Parderrubias, en el año 1965 el porcentaje de analfabetismo se situaba en un 11%, bajando a un 4% en 1975. Es decir, estábamos diez puntos por debajo en tasa de analfabetismo con respecto al resto del país, y los índices se reducían con el paso del tiempo de manera más marcada que en el resto de territorios. Sin lugar a dudas, don Isolino tuvo mucho que ver con ello. Los 117 alumnos que aparecen registrados en la Escuela de Parderrubias mientras don Isolino ejerció de maestro entre 1958 y 1980 fueron alfabetizados, pero este no era el objetivo final del Señor Maestro. Su objetivo era que todos obtuviésemos el Título de Estudios Primarios y que siguiéramos estudiando. Don Isolino alcanzó estos objetivos con éxito. Mientras en España, el 60% de los alumnos que iniciaban los estudios primarios conseguían finalizarlos obteniendo el correspondiente título, en Parderrubias dicho porcentaje se aproximaba al 90%. ¡Treinta puntos por encima del promedio nacional! Pero si cabe, el dato más llamativo tiene que ver con el número de alumnos que cursaron estudios superiores. Los censos electorales de la Parroquia de Parderrubias de los años 1965 y 1975 indican que el 90% de los vecinos censados eran agricultores. En España, en los años sesenta el porcentaje de hijos de agricultores que llegaban a cursar estudios superiores no alcanzaba el 5% (hay estadísticas que lo sitúan en un 0,2%). El 57% de los alumnos de don Isolino de los años sesenta llegaron a cursar estudios superiores. Si promediamos todos los años durante los cuales don Isolino fue maestro en Parderrubias nos encontramos que un 32% de sus alumnos cursaron Enseñanza Superior. Este hecho tan significativo, y no menos sorprendente, se debe en parte a los esfuerzos de nuestros padres, pero el gran responsable de ello, sin lugar a dudas, es don Isolino que nos inculcó como nadie la importancia y la necesidad de estudiar.
Bien, pero como no hay maestro sin alumnos, quiero tener un recuerdo también para esos 117 alumnos de don Isolino que quedaron registrados, aunque hubo más, debido a que había niños que acudían a la escuela siendo parvulitos, no pudiendo ser registrados por no tener todavía los seis años de edad. Este hecho fue algo habitual en Parderrubias. Los niños queriamos ir a la escuela de don Isolino antes de cumplir la edad oficial para poder hacerlo. Obviamente es imposible que todos esos alumnos estuviésemos esta tarde aquí. De hecho acabamos de recordar en el cementerio a nueve de ellos que desdichadamemente ya no se encuentran entre nosotros –me refiero a Aurelio González Fernández, José Fernández Santos, Fernando Pérez Fernández, Manuel Lorenzo González, Adolfo Grande Justo, José Fernández Feijoo, Celso Sueiro Domínguez, Manuel Atrio Conde y José Nanín Delgado-. Pero, aunque no estemos todos ellos, sí lo van a estar todos en el recuerdo, pues vamos a leer sus nombres.
José Manuel Grande Justo, como alumno de la década de los cincuenta lee los nombres de los 50 alumnos de esos años: Manuel Grande Fernández, Aurelio González Fernández, Bautista Garrido Fernández, José Fernández Santos, Alfredo Fernández Seara, José Grande Casas, Jesús Fernández Iglesias, Avelino Sierra Fernández, Fernando Pérez Fernández, Virgilio Outumuro Fernández, Antonio Lorenzo Seara, Isidro Grande Fernández, José Seara Iglesias, Isolino González Rodríguez, Sergio Grande Casas, José Seara Grande, Serafín Grande Seara, Manuel Sierra Fernández, José Lorenzo González, Claudino Grande Casas, Manuel Outumuro Casas, Manuel Lorenzo González, Adolfo Grande Justo, José Grande Fernández (hijo de Eliseo y Hortensia), José Grande Fernández (hijo de José y Aurora), Isolino Outumuro Fernández, Fernando Sampedro Justo, Benito Suárez Gulín, Nicanor Lorenzo González, Celso Grande Seara, Jaime Freire Seara, Manuel Suárez Gulín, Cesáreo Grande Casas, Adolfo Outumuro Seara, José Luis Fernández Seara, Adolfo Sueiro González, José Iglesias Lorenzo, José Outumuro Seara, José Manuel Grande Justo, Celso Fernández Outumuro, Eliseo Fernández Outumuro, Manuel Currás Rodríguez, Manuel Outumuro Iglesias, Modesto González Fernández, Jaime Grande Casas, Serafín Grande Sierra, Evaristo Atrio Conde, Manuel Garrido González, José Fernández Feijoo y Celso Sueiro Domínguez.
Ángeles Quintas Outumuro lee el nombre de los 30 alumnos que coincidieron con ella en la década de los sesenta: José Luis Camba Seara, José Pazos González, Eugenio Grande Sierra, Enrique Outumuro Seara, José Luis Garrido González, Manuel Rodríguez Garrido, Manuel Lorenzo Casas, David Outumuro Seara, Manuel Sampedro Grande, César González Fernández, Manuel Garrido Sampedro, Manuel Atrio Conde, Manuel Santos Daquinta, Manuel Outumuro Seara, Eladio Sampedro Grande, José Luis Grande Martínez, José Manuel Justo Grande, Manuel Rodríguez Rodríguez, José Benito Lorenzo Casas, Avelino Atrio Conde, Antonio Loureiro Grande, Manuel Pérez Seara, José Benito Díaz Conde, Juan Pablo Díaz Carnero, María Rosario Sampedro Grande, Genoveva Pazos Outumuro, María Isabel Freire Seara, María Luz Quintas Outumuro, Angelines Quintas Outumuro, María Carmen Nanín Delgado y María José Garrido Sampedro.
Por último, María José Outumuro Outumuro nombra a los 37 alumnos que coincidieron con ella en la década de los setenta: María Vicenta Outumuro Outumuro, Eliseo Manuel Vidal Grande, María José Outumuro Outumuro, Juan Carlos Sierra Freire, Rosa María Pazos Outumuro, María Cristina Outumuro Fernández, José Ramón Outumuro Outumuro, Benito Outumuro Outumuro, Alfonso Grande Pérez, José Antonio Outumuro Outumuro, José Nanín Delgado, José Javier Sierra Freire, José César Sierra González, María Sol Outumuro Grande, Ana María Outumuro Rodríguez, Carmen Rodríguez Rodríguez, María Josefa Crespo Díaz, María Luisa Seara Martínez, María José Fernández Feijoo, Aurora Outumuro Outumuro, Gonzalo Outumuro Rodríguez, Abelardo González Outumuro, José Ángel Outumuro Grande, María Sol Rodríguez Díaz, Rosa María Grande Madarnás, María Isabel Seara Martínez, Manuel Fernández Pérez, Antonio Seara Seara, Ramón Rodríguez Rodríguez, Julio Grande Seara, María José Fernández Pazos, María Nieves Lorenzo Estévez, Luis Carlos Martínez Outumuro, Jorge Luis Sierra González, Benjamín Cid Seara, María José Grande Rodríguez y José Grande Atrio.
En nombre de estos ciento diecisiete alumnos, ¡gracias Señor Maestro!».
Manuel Outumuro Seara: don Isolino e a súa implicación personal como veciño de Parderrubias
«Se a traxectoria profesional de don Isolino foi brillante, ésta non estivo desacompasada coa súa implicación naquela sociedade ruralizada que lle tocou vivir. Sempre se definiu como home do rural, tendo unha grande dependencia de Parderrubias, xa que tiña que ir tódolos días dende Ourense no coche de liña unha vez xubilado e dende que lle faltou a súa muller Esther.
A súa tarefa en Parderrubias non se cinguiu só a súa labor educativa, senón que abranguiu tódalas frontes e abrazou todas aquelas causas que contribuíran a mellorar a calidade de vida daquel pobo que xa fixera de seu. Como cando alá polo ano 1978 foi o verdadeiro impulsor da concentración parcelaria, sendo a segunda parroquia da Merca despois da Manchica que contou con iste instrumento de modernización da súa agricultura.
Xogou un papel importantísimo como dinamizador cultural sendo un piar imprescindible xunto co párroco don Manuel Fernández Ruas para a construcción do Tele-clube (antecedente deste local social que dende hoxe merecidamente vai levar o seu nome) do que foi Vicepresidente e Tesosureiro. Da sua importancia da conta a prensa da época como se pode ver na entrevista que lle fixeron no xornal de La Región o 18 de setembro de 1970, xa que pertenecía a Rede Nacional de Tele-clubs da Delegación de Cultura e Turismo sendo un dos poucos que se fixo na provincia. Nesa entrevista, don Isolino resalta a solidaridade e esforzo dos veciños e a inestimable colaboración do párroco para conseguir 40.000 pesetas de subvención por parte de dito Ministerio. Do mesmo xeito se implicaba en todas aquelas formas de expresión cultural que promovía xunto cos párrocos de turno en especial co xa citado don Manuel Fernández Rúas, don Ramón, don Hermesindo e con todos aqueles curas veciños da Parroquia que él tanto apreciaba. Así a nosa Parroquia era coñecida daquela pola realización de obras de teatro, comidas populares, concursos, excursións, Beléns polo Nadal etc. dando boa conta delo a abundante reportaxe fotográfica que existe o respeito e que xa se deu a coñecer neste local.
Don Isolino era unha persoa activa, pero discreta; non amante do protagonismo nin de aduladores, e precuraba as cousas ben feitas. Implicado socialmente, pero era dos que prefería empurrar no carro que ir na fura dianteira. Así, emocionábase cando recordaba que foran capaces de levar a auga dende a fonte a porta da igrexa, para que especialmente as mulleres e nenos, non tiveran que ir buscarla ao rio. Daquela comprometeuse a ir tódolos días a prender e apagalo motor ata que por fin ideou un sistema tipo “boia” para que se fixera dun xeito automático. Do mesmo xeito tamén foi o verdadeiro impulsor dun dos acontecementos maís importantes da Parroquia, como foi a chegada da luz eléctrica. Do que da conta o documento de data 29 de decembro de 1954, onde figura como a persoa que solicita a Sociedad General Gallega de Electricidad S. A. un orzamento para obter dito servizo. Actuaría como Secretario da Xunta Veciñal, presidida polo párroco don José Rodríguez Barreiros durante todo proceso que rematou a finais de 1957, sendo inaugurada a liña eléctrica mailo transformador polo Gobernador Civil da Provincia. De todo elo gardou celosamente toda documentación, incluido o que custou as galletas mailos licores mercados en ultramarinos Paulino Sierra co gallo de tal acontecemento.
Profundamente relixioso, mais non beato, considerábase como cristián de base, cuns valores morais e humanos moi enraizados e interiorizados, e sempre na procura de axuda e servizo aos demais. Era o padriño de tódalas confirmacións levadas a cabo na Parroquia. Na súa casa sempre tiñan acubillo aqueles mais desfavorecidos e que formaban parte xa do noso tecido social. Aínda o estou vendo tamén cando era eu un neno, tódolos domingos a tarde subir polo Outeiro camiño da casa do Señor Basilio para asealo e atendelo ata que morreu.
Non rexeitaba ningún reto sempre que fora en prol da procura do ben común. Foi Concelleiro durante un breve espazo de tempo xa na época do final do franquismo. A pesares desa breve e obrigada experiencia nunca militou en ningún partido político. Sempre foi moi reservado e celoso coas súas ideas pero respectuoso coas dos demais foran as que foran.
Non era home de tabernas, nin de papatorias, nin de luxos nin ostentacións. Na súa mocidade tivo os seus “pinitos” como granxeiro emprendedor cunha pequena granxa de pitos que el mesmo atendia pero o seu verdadeiro hobi xa de xubilado era a súa horta onde investía o seu tempo e onde o veu buscar a morte unha tarde de abril de 2001.
O guión estaba escrito, marchou tal e como era. Dun xeito natural, sinxelo, na súa casa, sen amolar, paiseniñamente sen facer ruído. Orgulloso dos seus e coa tranquilidade e sosego do deber cumprido. O traballo quedaba rematado e ben rematado como a él sempre lle gustaba. A sementeira dera os seu froitos, que cada quen os administre como mellor lle conveña. Para todos aquiles que tivemos a grande sorte de telo como Mestre e de tratalo como persoa permítome despedirme tal e como adoitábamos facelo ao rematar a xornada escolar: “Usted lo pase bien, Señor Maestro”.
José Luis Camba Seara: don Isolino desde la perspectiva de su familia
«Quero empezar dándovos as grazas, de corazón, en nome da familia de Isolino, pola vosa presenza neste acto de homenaxe. A todas e todos. Aos veciños e aos de fóra. Agradecer tamén aos promotores e organizadores desta homenaxe (Tino, Juan Carlos e Manolo), as Xuntas de Comuneiros e Veciños pola vosa colaboración e empeños para que este acto se celebrara. Tamén a todas e todos aqueles que dun xeito ou doutro, nos fixeron chegar as súas adhesións e parabéns a esta homenaxe, así como a todos aqueles, que debido as datas nas que nos atopamos, quixeran pero non poden estar hoxe aquí. Queremos tamén dar as grazas a todos aqueles que expresaron pública ou privadamente mensaxes tan fermosas e emotivas. Grazas. Pero por enriba de todo, queremos agradecer á xente do pobo de Parderrubias esta homenaxe a meu pai, que foi durante tanto tempo mestre, pero acollido tamén como un veciño mais deste pobo onde quixo vivir. Non quero esquecer tampouco e quero agradecer as facilidades que don José Luis, o noso Párroco, deu para que este acto se poidese celebrar nunha data tan singular como é a do Xoves Santo. Grazas.
Esta homenaxe a un mestre quero facela tamén extensiva a todas e todos os Mestres que o foron de Parderrubias, e a todas e todos os que adican a súa vida a esta tan noble e fermosa profesión como é a de educar e ensinar.
Isolino adicou a súa vida, ademais de á súa familia, a súa xente e aos seus alumnos, cos que tiña o seu principal compromiso: educalos e formalos. Todo isto fíxoo con grande adicación, pero tamén cunha grande paixón. A meu pai gustáballe vivir aquí. Lembro que cando queríamos que viñese con nós de vacacións a algún lugar, xa falecida miña nai, dicía “ide vós, ¡eu onde vou estar mellor que aquí en Parderrubias!». Él era así de sinxelo. Necesitaba poucas cousas para ser feliz.
Quero finalmente aproveitar este acto para pedir que todo este legado humano que el deixou nas mans de tantos que fomos os seus alumnos e alumnas, non se perda. Que saibamos aproveitar e potenciar o grande patrimonio que os nosos pais e nais nos deixaron e que llo saibamos transmitir e poñer en valor para os nosos fillos e netos. Que sigamos sementando, en todos os sentidos; como di a canción de Fuxan os Ventos, “sementar sementarei… mentres no pobo medre un meniño, un vello e un cantar”.
A placa que poñemos aí é unha homenaxe a Isolino, pero tamén o será a todas e todos os veciños deste pobo así coma aos que “tamén lles gusta Parderrubias”.
Moitas grazas a todos, e a seguir disfrutando da festa».
MENSAJES DE ALUMNOS Y VECINOS DEDICADOS A DON ISOLINO CAMBA CASAS CON MOTIVO DE LA SEMANA DE ACTIVIDADES EN SU MEMORIA
José Luis Camba Seara
Separar a condición de alumno e de fillo de meu pai non é una tarefa fácil. Como mestre creo que ca perspectiva de tanto tempo destacaría a figura dun home esixente pero tamén comprensivo. Non valían as medias tintas. Había que facelo ben sí ou sí. No meu caso a esixencia era maior porque supoño que él quería ver en min unha imaxe súa. Iso aínda que entón me disgustaba, creo que teño que agradecerllo porque fíxome aprender a esforzarme e non conformarme con facer as cousas para pasar. Aínda lembro unha noite na cociña da miña casa como estiven lendo un caderno de aqueles que se pasaba ao seguinte, mais de dúas horas ate que o fixen perfecto. Pero tamén o lembro como un mestre que motivaba e buscaba o xeito de que aprendésemos as cousas colléndolle gusto. A esixencia naquelas aprendizaxes mais básicas e a cultura do esforzo que nos soubo transmitir foron o que despois mais me serviu na vida. Teño que recoñecer que tiven a ventaxa de ter mestre na escola e mestre na casa. Pero cecais o que mais lle agradezo como alumno é o exemplo que a súa dedicación ao traballo e aos seus alumnos sempre tivo. Iso marcou a miña vida profesional sempre intentando imitalo. A faceta de pai é algo que non quedaría ben que eu expuxera aquí. So dicir o orgullo que teño de ler e escoitar tantas louvanzas sempre del. Coma todos os Mestres e coma todos os pais supoño que tivo acertos, e erros tamén. Pero eu so quero coma todos lembrar os acertos. Grazas.
María José Fernández Feijoo
Para min o mestre don Isolino Camba foi unha persoa que soubo transmitirme leccións non só de contidos senón leccións de vida. Era unha persoa seria pero moi amable e agradábel, que emparzaba con todos nós, facendo que aprender fora máis ameno e, ao mesmo tempo preocupándose polos nosos problemas e necesidades e os das nosas familias para axudarnos, dentro das súas posibilidades e ensinarnos a aproveitar as mesmas para converternos en persoas máis fortes, máis solidarias e mellores.
Eliseo Fernández Outumuro
Una persona muy importante para Parderrubias y no solamente en su profesión de educador. Don Isolino para muchos es más que el Señor Maestro.
Manuel Fernández Pérez
Si sólo se lee este mensaje podría entenderse que no es objetivo puesto que don Isolino era mi tío, pero junto con los demás mensajes refuerza la opinión que todos tenemos sobre el de persona recta y justa, ya que el personaje de tío Isolino desaparecía cuando se cerraba ese portón azul de la escuela y aparecía el de Señor Maestro. Creo que si yo no lo hubiera dicho nunca nadie sabría de este parentesco. Pero para mí fue inevitable cuando aquella mañana de septiembre de 1975 por primera vez hice el camino desde A Carretera hasta O Trabazo siguiendo sus huellas y ver las caras de asombro de todos los niños preguntándose quién era ese que le acompañaba. Por supuesto, yo muy orgulloso, di todo tipo de explicaciones. Después todo fue muy sencillo, en parte gracias a la gran acogida de todos con los que me sentí cómo en casa. Recuerdos que me marcaron hay muchos, pero sin duda una de las cosas que más me llamó la atención fue la fila de niños sacudiéndose los zapatos en el muro antes de entrar al colegio. Y ya dentro la broma con la que me recibió el señor maestro diciéndome que no había pupitre para mí y que tenía que sentarme en un largo banco todo lleno de tiza que estaba debajo del encerado y que en realidad era para subirse para escribir. También recuerdo que ya en aquellos momentos en los que el tema del reciclaje no estaba en auge, don Isolino ya era pionero y, en esa época en la que los españoles volvían a las urnas, se utilizaban las papeletas sobrantes de las votaciones para hacer cuentas que el señor maestro nos ponía cada vez con más números, siempre con bolígrafo rojo, qué después él corregía con un método sorprendente y mágico para mí. Se trataba de la prueba del nueve, pero esto tardé muchos años en descubrirlo. Después de terminar las clases y regresar a casa volvía a aparecer mi tío, y así durante cinco años fui día a día siguiendo sus huellas, y transcurridos estos traté de seguir siempre sus consejos y muy orgulloso de ser «o sobriño do señor maestro».
Nito Fernández Pérez
Eu de don Isolino recordo cando foi o primeiro Director no colexio da Merca. Nunca tiven o orgullo de que me dese clase pero da época da Merca recordo que era unha persoa moi responsable no seu traballo sempre estaba pendente das inquietudes de todos os rapaces, o que non era pouco. E sobre todo recórdome do moito que o botamos de menos cando se retirou sobre todo o que cambiou coa súa marcha a comida do comedor. O que me fai pensar que ese home ademais de un gran mestre era unha grande persoa e mantivo unha grande harmonía naqueles primeiros anos de agrupación escolar das escolas unitarias. Que Deus llo teña en conta que nós na terra xa o apreciamos.
José Luis Fernández Seara
Un gran maestro. Decisivo en la historia educativa y social contemporánea de Parderrubias.
César González Fernández
¡Cantos recordos de don Isolino! Os primeiros, aprendendo a deletrear naqueles Rayas, logo as primeiras letras na pizarra co pizarrín ou nas libretas de escritura coa pluma e tinteiro e moitos borrós no meu caso. Logo virían as antigas «Wikipedias» de Álvarez. Por onde pasei, sempre me dicían que os de Parderrubias temos moi boa letra, algo ou moito tería que ver o mestre. Recordo que nos falaba do valor do esforzo, de ser boa xente e como falaba cos nosos pais, ós que tiña no bote, que tíñamos que seguir os estudios. Por iso estudamos casi todos. Era un mestre sabio, pedagogo, educador ecuánime, tranquilo e constante, sen importarlle a hora de saída. Cando viña de vacacións do Seminario descubría tamén o mestre crente, o animador da comunidade parroquial en tódalas celebracións cas lecturas e cantos, home que se formaba na fe e adiantado os tempos no seu compromiso cristián. Xa de mozo fun descubrindo que os valores que nos ensinara na escola e que celebraba na misa vivíaos tamén no seu compromiso veciñal, póndose ó fronte de calquer actividade que significara progreso e mellora para Parderrubias. Gracias don Isolino por ser o meu mestre por excelencia e en tantos campos da vida. E son feliz por tercho dito en varias ocasións.
Merche Grande Gallego
Un homenaje a un hombre que marcó la infancia y la vida de varias generaciones del pueblo. Un orgullo haber conocido al Señor Maestro (como le llamaba mi abuela María), aunque no fui su alumna. Gracias a todos los organizadores, en especial a Juan Carlos Sierra por su empeño en situar Parderrubias en el mapa y rendir tributo a esta aldea con valores tan profundos.
Alfonso Grande Pérez
Eu de don Isolino e da escola lémbrome de moitas cousas boas e entrañables. O caminho a escola e os días de leccions entre bulleiros de lama e frío no inverno e entre natureza e paxarinhos na primavera, os xogos e o trato cos companheiros, a admiración polos maiores das filas de adiante e sobre todo por aquel home recto e serio que se sentaba naquela mesa de madeira grande, aquela estufa vella, o chan de táboas con buratos, aquel encerado enorme que ocupaba toda unha parede, as filas para entrar, as saídas por turnos de rapaces e rapazas para ir o «lavabo», os recreos coas escapadas ao monte e ao río, a chamada de don Isolino para rematalos e as carreiras de volta a escola, … Pero o que si o mellor discrepo dos demais (será que eu son algo anarquista) e que a min non me gustaba nin me gusta lembrar aquel certo ambiente reinante na escola dun respecto imposto barallado co cuasi-medo, ou temor algunhas veces, de todas as moitas cousas que naquel tempo non se podían dicir nin preguntar, o ensino e ter que falar nun idioma que non era o noso nin o falabamos nunca, padrenuestros arreo de pe tras das mesas o entrar e o sair, … Cousas todas que suponho e creo saber agora que eran culpa dos anos e do tempo en que nos tocou criarnos e de seguro que non de don Isolino que case que sei que se del dependera tamén as oubera cambiado. E me olvidaba tamén da cousa mais fundamental da que me lembro sempre. Aquel home que estaba sempre ali sin fallar un día e que foi sempre en todas as xeracións capaz de ensinarnos a tantos tantas cousas con tan poucos medios el so: O Maestro.
María José Grande Rodríguez
Apenas teño lembranzas, tal vez, o son da campaniña, ou o bater dos zapatóns no muro da escola antes de entrar, unhas inmensas ganas de facerme maior como os rapaces que se sentaban nos primeiros bancos, fronte a mesa do Señor Maestro, e falaban materias que non chegábamos a entender os máis cativos. Polo tanto, o Señor Maestro para min foi “capacidade de traballo e compromiso”. Algúns, tras o peche das escolas unitarias, fomos da man do Señor Maestro cara a época dos “grupos escolares”. Ó Señor Maestro tocoulle facer de coidador, docente e Director nesa nova etapa. Recordo con moito cariño a unha muller de tez pálida, Esther, a súa dona, que nos duros meses de inverno nos daba agarimo na súa casa mentres esperabamos o autobús. Sempre agradecida.
Celso Grande Seara
Don Isolino foi con moito algo mais, bastante mais, que “O Maestro”, foi un líder, un integrador social, un exemplo de personalidade cos veciños, ca familia e ca Parroquia. Un home dos que se dan cada moito tempo.
Eugenio Grande Sierra
Tiña cinco anos e había que ter seis para ir a escola. Eu choraba cada maña por ir co meu irmán. A miña nai foi un día xunto a don Isolino e pediulle que me deixara ir a escola porque me gustaba moito ler. Aquela maña, a primeira, con cinco aniños, e todo periposto, fun a escola do Señor Maestro e foi un dos días mais felices da miña vida. Sei que me quixo moito e eu admireino tanto, aprecieino sempre e gardo del tanto cariño, tanta sabedoría que aínda hoxe no meu traballo e o meu referente. Para min e o referente do traballo serio, metódico, entregado día a día, e pai espiritual de todos nos. Todos os que formamos parte desa xeración temos o selo do esforzo, do traballo, da perseveranza por acabar os obxectivos. El me inculcou sempre iso e por iso agora, no meu traballo en Lalín, sigo aquelas normas que el me ensinou. Cando me din e me comentan o meu estilo de traballo, a forma de dirixir un centro, nas reunións de equipo onde me ensinaron e cando me sae da alma «na escola de don Isolino, Escola de Parderrubias» e presumo de todos os meus compañeiros que comigo por alí pasaron. Con el aprendín a facer o leite en polvo, a escribir con pizarrín e mollar no tinteiro aquela pluma de plástico que escribía coma os deuses, a facer as primeiras contas e a non ter non unha falta nos ditados. Tan boa educación nos deu e tan boa formación adquirimos que hoxe non podemos mais que estar agradecidos a un home que marcou unha época no noso pobo e que deixou unha sombra tan alargada en nos que perdura por moito tempo.
José Manuel Justo Grande
Mestre e integrador social, que contaba co apoio de todos. Nosos pais tiñan «fe cega» nel. Os resultados están a vista. Unha sorte ser seu alumno e moi agradecido.
Manuel Lorenzo Casas
El maestro don Isolino fue una parte fundamental de nuestra comunidad. Realmente no hay palabras que puedan describir el impacto que tuvo en nuestras vidas. Comenzando con la organización y desarrollo de infraestructuras de nuestro pueblo (calles, fuentes y canalizaciones). Fue un profesor fenomenal y nos abrió las puertas del mundo. Gracias a él hizo fue posible nuestro éxito.
José Ángel Outumuro Grande
O meu recoñecemento a don Isolino polo seu traballo durante aqueles anos e por conseguir lidar cunha escola de 20 ou 30 rapaces de oito cursos diferentes aos que lle ensinaba todas as materias. Cando tés fillos que educar e ás veces xa te sentes superado dáste conta de que iso tiña moito mérito. Tamén destacar a súa profesionalidade e a súa competencia como mestre. Non me lembro de que faltase ningún día a clase. Si me lembro de ver cando estaba na escola os rapaces da Manchica no Outeiro Grande por que o mestre ese día marchara tomar uns viños. No meu primeiro ano estaban na escola o Benito Caxote e o Elito. Había alumnos doutras parroquias na nosa escola porque seguramente os pais tamén o consideraban un bo mestre. Para alén do recoñecemento a un bo mestre e da nostalxia dos días felices da infancia e aproveitando a recreación dunha aula da época, non se debe deixar de facerlle unha revisión da escola tardo franquista que nos tocou vivir. Unha pedagoxía baseada na repetición (a perfección caligráfica, a copia de debuxos, recitar a xeografía, as táboas de multiplicar…) e na memorización (a doutrina) sen que quedase espazo para a imaxinación, a creatividade ou para o diverxente (eu mesmo que son zurdo tiven que aprender a escribir coa dereita). Por outro lado os contidos impartidos culturalmente e lingüisticamente falando eran totalmente alleos ao mundo que nos rodeaba. Todo isto cun propósito claro de formar na ideoloxía do nacional catolicismo súbditos submisos e non cidadáns libres. Esta era a tendencia pedagóxica da época á que o mestre tamén estaba suxeito xa que tamén sufría a inspección educativa. Tamén os nosos pais lle dicían ao mestre “vostede se ve que lle cómpre bátalle”. En fin, calquera tempo pasado non sempre é mellor.
Marisol Outumuro Grande
Orgullosa me sinto de ser unha das alumnas de don Isolino, o cal o lembro perfectamente, as nosas vivencias e anécdotas. Esforzábase moito para que aprendéramos e ensinábanos moitas cousas. Era moi bo mestre. Teño un gran recordo. A caligrafía era perfecta. Contenta de lle ter este homenaxe. Sempre levaremos o que aprendemos e vivimos con el. Grazas Señor Maestro.
Gonzalo Outumuro Rodríguez
A imaxe que se me ven da escola e do Señor Maestro é de cando un día (tería eu 7 anos), déuseme por subir a cima dunha árbore e porme boca abaixo quedando colgado das pernas. A árbore atópase xunto os actuais columpios e cando vexo a algún neno subir por ela vénseme o recordo de cando subira eu. De tantos berros que se escoitaban, por se caía, o Señor Maestro saíu a mirar o que alí estaba pasando e o momento fíxose un silencio profundo e non tivo que dicir nin «mu», solo coa súa mirada, dirixida a min, baixei a toda presa, e acto seguido entrei na escola con él. Non me castigou, nin falta fixo, a lección dise día xa estaba aprendida. Así era don Isolino, estrito e serio na súa labor de ensinanza, pero o mesmo tempo amable e boa persoa cos seus.
Enrique Outumuro Seara
Acórdome perfectamente do meu primeiro día de cole. Lembro, como no descanso da escaleira, a miña irmá Aurora me daba os últimos toques co peite. Resultaría ser un día de sorte para min pois na escola atopeime cun señor mestre receptivo e amable. Co tempo funme decatando de que era un home responsable, que se facía respectar e cunha gran capacidade de organización na aula. O mellor que podo dicir nestes intres é que cada vez que falei del sempre foi para enxalzar a súa figura, pois foi un mestre auténtico que cumpriu con matrícula coa súa obrigación. Para min, sempre será o Señor Maestro. Como anécdotas, aparte de situacións cómicas con pizarras, pizarríns…, lembro dúas actividades escolares que me enchían de satisfacción. Cando me mandaba saír ó encerado para indicar coa regra as capitais e os ríos do mundo, e cando saía da escola polas tardes co ditado (Quixote) xa corrixido. Como actividade extra escolar, mencionarei unha. Era tan extra escolar que esperábamos a que el marchara. Cando a situación o permitía (lama e barro), os do Outeiro e Aldea, previas raias que marcaban os campos e distancias de seguridade, dedicabámonos a tirarnos bólas de barro que como máximo derivarían en feridos leves. Era unha actividade un tanto inxusta pois os de Barrio nin se enteraban. Parabén ós que preparastes a exposición.
Manuel Outumuro Seara
Os meus recordos da escola pasan pola pizarra, o tinteiro, a esfera, a bandeira, os grumos de leite… e ao fondo unha mesa enorme cun pasillo interminable onde estaba unha persoa todopoderosa que nos controlaba e nos conducía nas actividades propias daquelas catro paredes. Eu aquela persoa profesáballe unha grande admiración e respecto, circunstancia esta que xa viña instalada de serie debido o que me inculcaran na casa. Un dos meus mellores recordos cando na miña primeira comunión lle vin a cara de aprobación ao baixar do altar logo de respostarlle satisfactoriamente a Monseñor Temiño que a Santísima Trindade eran tres persoas pero un só Deus verdadeiro. Xa de adulto, para min don Isolino non só foi o mestre que me proporcionou coñecementos, senón que marcou a miña Educación, convertíndose nun referente persoal a quen imitar.
Tino Outumuro Fernández
A miña primeira escola foi o Pavillón Escolar de Parderrubias e o meu primeiro mestre foi don Isolino. Tería uns catro ou cinco anos cando os meus pais me mandaron a escola e so estiven un curso. Entrei co rango de párvulo de primario ano, é dicir, o máis baixo que había, non tiña nin categoría de alumno matriculado, e aínda que gardo algúns recordos do meu paso por ela son tan tenues que semellan fotos oxidadas polo tempo. Anos despois, xa xubilado don Isolino, recordo que polas tardes tiña o hábito de subir por onda miña casa camiño da escola. Nunca souben porque facía esa peregrinación case diaria; pode que fose para recordar os seus anos de mestre, ou para sacarlle o po a vellos libros, ou simplemente porque as súas pernas se negasen a renunciar ese exercicio que durante máis de vinte anos as tivo acostumadas. Recordo que o seu paso era tranquilo, nada apurado, e que en ocasións paraba a falar co meu pai. Como é lóxico xa non lembro os temas das súas conversas, pero si teño gravado o respecto que meu pai lle profesaba. Ese respecto que lle tiña meu pai, nada tiña que ver co que eu lle tiña a miña profesora do colexio de A Merca que emanaba do medo ou do temor, aquel era o que se lle profesa a unha persoa servizal, intelixente, honrada, sinxela que se ganou os seus veciños a base de traballo e bo facer. Así era don Isolino un gran mestre e un bo veciño.
Manuel Outumuro Iglesias
Eu «debutei» na Escola de Parderrubias o mesmo ano ca don Isolino. E co paso dos anos funme dando conta de que, ca súa forma de ensinar, facía moi fácil o aprendizaxe. Pola diferencia de idade, as nosas preferencias «vitais» non coincidían: a súa era que eu estudara e a miña eran os níos, os paxaros, as ras, os peixes… a natureza. Pero gracias á súa insistencia e apoio desinteresado, xunto co de don Aurelio, seguín estudando despois da escola. A ámbolos dous nunca lles estarei suficientemente agradecido. Anécdotas hai para escribir un libro, e inda permanecen nítidas na memoria. Pero recordo, sobre todo, a imaxinación que lle botábamos a todo o que fabricábamos para divertirnos: pelotas para xogar o fútbol, carros de carolas, rodas para carrar auga,…; visto o que hai nestes tempos, a relación calidade-precio está fóra de toda dúbida.
Jose Outumuro Tejerina
Nunca olvidaré el curso que hice hace unos 56 años en la Escuela de Parderrubias. No recuerdo a los compañeros creo que estaban mis amigas Piedad y Amelia, pero sí me acuerdo de don Isolino como si lo estuviera viendo. ¡Qué gran maestro y mejor persona!
María Ángeles Quintas Outumuro
Un día tocou a visita dunha muller entrada en anos. E non faltou a supervisión dos nosos xogos escolares. Polo que se puido atisbar non eran quizais do agrado da visitadora. “Los niños con los niños y las niñas con los niñas”, entre pilla e pilla, foi o que pillaron os meus ouvidos daquela, unha cativa de moi pouca idade. Particularmente, pareceume máis unha chamada de atención no noso mundo de embobamento de cara don Isolino, ca dunha conversa amistosa, e o chegar á casa foi a primeira e importante nova que lle contei aos meus. O caso é que o noso Mestre de cara as reprimendas nomeadas, nunca acertou a nos corrixir nin durante nin despois da visita da autoritaria manda máis. Deixounos sempre, que libremente xogaramos todos xuntos, sen tutelaxe algunha, e coa espontaneidade propios de seu, a duns nenos e nenas. Recordo eu a última, tamén a escola erma a causa do contaxio masivo do sarampelo. Non faltou a visita do Mestre, casa por casa, e porta por porta, de tódolos seus alumnos. Sirvan esas dúas sinxelas lembranzas, sen pretender que sexan loas, senón demostracións das pegadas da humanidade, boa actitude e bonhomía de don Isolino. Se detrás dun grande home, a carón, camiña de ganchete, unha muller do mesmo calibre; non podo desaproveitar a ocasión de rebuscar na miña memoria e non esquecer tamén á súa dona Esther no camiño da misa, para enfeitala, cun mañuco de flores frescas procuradas no seu xardín. Tulipáns vermellos de maneira singular, nestas datas de Semana Santa. O meu ramo vaia tamén para eles.
Avelino Sierra Fernández
Tiven tres Mestres que guiaron os pasos da miña nenez no Pavillón Escolar de Parderrubias. Inda que o Sistema Educativo entón en vigor, e polo tanto os contidos a impartir, foron comúns para os tres, non sucedeu o mesmo coa metodoloxía, os procedementos e formas de ensino por eles empregados, o que, a pesar de tratarse de tres extraordinarios docentes, supuxo que o terceiro fora para min máis extraordinario que os anteriores. A innovación pedagóxica, e concretamente a disciplina didáctica, ligadas a unha definida orientación relixiosa postas en práctica por don Isolino Camba Casas, fixeron que o ensino en Parderrubias cambiara a eito trala súa chegada a Escola Unitaria de nenos a mediados do curso 1957/58. Daquela, xa non voltamos a ver máis a vara de carballo encima da mesa. Non a necesitaba porque abondáballe coa súa persuasión. A ensinanza, ata entón baseada fundamentalmente na instrucción, pasou a ter tamén a educación como obxectivo paralelo esencial. A humanidade no trato dos alumnos, o ensino individualizado a pesar dos ineludibles grupos establecidos, o reforzo, alento e motivación constantes aos que tiñan problemas de aprendizaxe, o nexo cos pais ou as orientacións profesionais trala obtención do certificado de estudos, comezaron a ser prácticas habituais na Escola por el rexentada. Pero o que máis me impactou do novo “Señor Maestro” foi a súa enorme psicoloxía na análise de calquera comportamento incorrecto dos alumnos, que o levaba a tomar sempre con gran serenidade a decisión máis xusta e acertada á hora de correxir conductas. Tal era o meu derradeiro “Señor Maestro”, home bo e xeneroso con todo o pobo, pero sobre todo excepcional mestre no saber, no dicir, no vivir e no obrar. Os que máis tarde, seguindo a súa profesión, tivemos que empaparnos nos volumes de Sánchez Buchón para levar á práctica a doutrina educativa, coñecemos ben a aplicación que desta fixo don Isolino para inculcarnos, ademais dos coñecementos das distintas materias, os valores da entrega, do esforzo, do traballo ben feito ou da responsabilidade que, polo menos no que a min atinxe, levei sempre comigo, tratando de transmitírllelos aos meus alumnos durante media vida adicado á docencia. A admiración, o recoñecemento e a gratitude que sempre lle profesei e amosei en vida a don Isolino, quero facela constar agora unha vez máis. Gracias, Señor Maestro.
Juan Carlos Sierra Freire
No me cabe la menor duda de que la “culpa” de que sea un enamorado de la profesión que disfruto en Granada, la tiene en gran parte don Isolino. Desde muy niño quedé hechizado de su trabajo y de sus maneras de hacerlo. Recuerdo que con 9 o 10 años hubo una época en que me dio por jugar con mi hermano Javi a imitar al Señor Maestro dando clases en una Escuela imaginaria. Disfrutaba con ese juego, que con el tiempo se convertiría en parte de mi vida. A don Isolino le debo no solo los conocimientos adquiridos que tocaban por mi edad entre los años 1972 y 1977, que fueron buenos, muy buenos, sino sobre todo, y por encima de todo, los valores que me trasmitió. Y entre estos, dos fundamentales: el respeto y el esfuerzo. Recuerdos de sus clases tengo muchos, pero me quedo con dos. El primero, su paciencia para enseñarme a sumar y restar con palitos (creo recordar que eran sarmientos de vid escrupulosamente cortados). El segundo, sus narraciones acerca de la historia de España. Las batallas de Viriato contra los romanos y la gesta de Guzmán el Bueno en lo heroica defensa de Tarifa todavía resuenan en mis oídos. La última vez que tuve la oportunidad de hablar con don Isolino fue en una calle de Ourense. Yo estaba comenzando la carrera de Psicología en el Colegio Universitario. Recuerdo que me animó a seguir estudiando y que me dijo que se sentiría orgulloso de que así fuese. No se lo dije en ese momento -tuvo que pasar el tiempo para que yo fuese plenamente consciente de ello-, pero en realidad orgulloso me sentía yo por haberle tenido como mi primer Maestro, el que más impronta deja. No tengo muchas más palabras que decir, salvo “gracias por todo, Señor Maestro”.
EN LA PRENSA
Diversos medios de comunicación provinciales se hicieron eco de la Semana de Actividades en Memoria de don Isolino Camba: Ourense Dixital [Los vecinos de Parderrubias rinden un merecido homenaje póstumo a la figura de Isolino Camba], La Región [Parderrubias recuerda a su maestro Isolino Camba Casas], Faro de Vigo [Homenaje al maestro Isolino Camba Casas en Parderrubias] y La Voz de Galicia [La necesidad vital de enseñar].
Nota. Como miembro del Comité Organizador de estos actos quiero agradecer a los vecinos de Parderrubias su participación e implicación en todos ellos, y por reconocer el legado que dejó don Isolino en nuestro pueblo. Gracias también a todas esas personas anónimas que, con su trabajo desinteresado, hicieron posible este homenaje.
PARDERRUBIAS (Parietes Rubias) 